Hoe creëer je een betere band met je paard?
Als je op deze blog hebt geklikt en de titel hebt gelezen, is de kans groot dat je het belangrijk vindt om een goede relatie met je paard te creëren en je paard gelukkig te houden gedurende de tijden die je samen spendeert.
Daarom ga ik vandaag verschillende punten bespreken die ikzelf in mijn achterhoofd heb zitten als ik met mijn eigen paard Azumar bezig ben, en die mij als gedragstherapeut in de praktijk ook helpen de relatie tussen combinaties te bepalen.
En een belangrijk vraagstuk; wát betekent het om een goede band met je paard te hebben? Want als je dit niet weet, kan je ook niet bepalen dat jouw relatie met jouw paard goed is of niet…
Een interessant en voor iedereen belangrijk onderwerp dus; of je nou fanatiek dressuur rijdt of af en toe een klein stapritje maakt in het bos!
Deze blog is gebaseerd op mijn podcast. Luister die hier:
Wat is een goede relatie met je paard überhaupt?
Wat definieert deze relatie in mijn ogen?
1
Je paard wil graag samen zijn met jou en vertoont geen aversieve gedragingen (en jij niet naar jouw paard).
Je paard loopt/rent niet van jou weg;
Je paard is niet snel bang van wat jij (met hem) doet;
Aversief gedrag in de praktijk
Bij diverse probleemgedragingen die ik in de praktijk tegenkom, is de aversie (afkeer/vermijding) naar de eigenaar vaak een groot signaal dat er iets niet goed is in de samenwerking. Als een paard pijn heeft tijdens het rijden, kan er door de emotie angst - die in relatie met pijn staat - een negatieve associatie ontstaan vanuit het paard naar de ruiter. Deze associatie kan zichzelf steeds verder werken; eerst vertoont het paard alleen staakgedrag onder het zadel, maar vervolgens staakt het paard al voordat jij met hem de bak in loopt. Hoe dieper zo’n associatie als het ware in de hersenen inslijt, hoe meer aversieve gedragingen je paard zal laten zien.
Er is zelfs kans dat het paard aangeleerde hulpeloosheid ontwikkelt in dergelijke situaties, wanneer het paard stopt met het vertonen van verzet (staakgedrag bijvoorbeeld) en zich onderwerpt aan de ruiter en/of eigenaar.
Dit past uiteraard níét in het plaatje van een goede relatie met je paard.
Affiliatief gedrag in de praktijk
Paarden zijn kuddedieren. Hun social skills met de rest van de groep is van levensbelang. Daarom zijn paarden professionals op het gebied van affiliatief gedrag (= onderling vriendelijk gedrag). Flank aan flank staan, elkaar kriebelen, gerouleerd een dutje doen; allemaal vormen van gedrag welke het zorgsysteem in de hersenen triggeren. Dit voelt fijn, veilig.
Met je paard kriebelen, samen in rust staan, samen lopen in een prettig tempo; dit kan allemaal onder deze term worden verstaan. Natuurlijk weet jouw paard dat jij geen paard bent; dit gedrag ‘nabootsen’ legt echter wel dezelfde weg af in de hersenen en heeft dus een positief efffect op je paard.
2
Rust! Samen hebben jullie rust. Geen onrust vanuit jou of natuurlijk jouw paard. Gewoon samen, elkaar gewend en oké met elkaars gedrag.
Je paard is niet snel overprikkeld/gefrustreerd in jouw bijzijn;
Het is leuk als je samen een enthousiast team bent, maar er moet ook een uit-knop zijn. In een goede relatie betekent dit dus dat jullie elkaar begrijpen en weten wanneer het bijvoorbeeld tijd is om te trainen, of om even te niksen. Hier komt natuurlijk ook de term ‘we kunnen samen lezen en schrijven’ vandaan; het staat symbool voor elkaar goed kunnen begrijpen, goed kunnen samenwerken. Bij paard-mens relaties logischerwijze dus zonder te praten.
Juist de balans van dit punt op mijn lijstje vind ik zo belangrijk. Je comfortabel voelen in de situatie die er is - en zo dus rust ervaren - is voor een voelend vluchtdier zoals een paard en een denkend roofdier zoals wij mensen soms nog een flinke uitdaging. Wederom komt dit terug op punt één, want; ben jij een baken van rust, dan zal je paard dit ook als affiliatief gedrag kunnen oppikken!
3
Een goede relatie met je paard betekent niet dat je de wereld met z’n tweetjes aankan; het betekent juist dat jullie samen kunnen groeien en dat jullie op elkaar kunnen vertrouwen.
Jij en je paard hebben respect voor elkaars grenzen;
Je paard durft nee te zeggen;
Jij en je paard hebben het vermogen om samen verder te groeien
Zonder zadel op het strand rijden klinkt als de ultieme uitkomst van een goede vertrouwensband - en dat kan ook zeker! Maar, juist respect hebben voor elkaars grenzen, als je bijvoorbeeld weet dat je paard het strand nog spannend vindt, is in mijn ogen een teken van een goede band.
Een ‘ja’ van je paard krijgt pas een betekenis, als je paard weet dat ‘nee’ een optie is!
Wellicht ga jij alsnog naar het strand, omdat jij het leuk vindt. En dat terwijl je paard toch wel duidelijk spanning krijgt van die situatie. Luister je dan wel naar je paard? Communicatie komt van twee kanten; dus óók jouw paard kan nee zeggen.
Realistisch gezien betekent dit dus echt niet dat je paard en jij altijd maar ja en amen zeggen. Juist samen tot een oplossing komen is wat die relatie verbeterd en symbool staat voor die goede band.
Vertrouwen, rust en plezier.
Wat schaadt de relatie nog meer?
Er is een belangrijke fundering voor een goede relatie met je paard. Hoe beter deze fundering is opgebouwd, hoe meer ruimte er is voor een prettige samenwerking!
Niet tegemoet komen van de basisbehoeftes!
Nog voor de training en tijd die je samen met je paard spendeert, heb je de 6F’s. Dit zijn de primaire behoeftes van onze gedomesticeerde paarden. Even heel kort, dat zijn; Freedom, Forage, Friends, Fun, saFety en comFort.
(lees deze mooie blog van Paard in Vrijheid over de 6F’s)
Voor een gelukkig en gezond paard zijn deze zes uitgangspunten erg belangrijk. Ze zorgen ervoor dat jouw paard gedijt (thrived) en niet simpelweg overleeft (survived). Niet alleen heeft dit een positief effect op de fysieke gezondheid van je paard; ook de mentale gezondheid wordt hier enorm door beïnvloed.
Een paard dat zich bijvoorbeeld onveilig voelt in de huisvesting, maakt meer stresshormonen aan, waar het lichaam in dergelijke situaties minder goed van zou kunnen herstellen (chronische stress). Dit heeft weer effect op de relatie met jou, doordat het paard continu in een alertere staat verkeerd en wellicht zelfs negatieve associaties met jou opdoet. In ernstige gevallen kan het angscentrum in de hersenen zelfs fysiek aangetast worden door het herhaaldelijk blootstellen aan angst- of paniekgevoelens.
Je snapt het dus: Een goede relatie met jou, dat kan alleen als het paard gelukkig en gezond is op zichzelf.
Jezelf de bron van de basis maken..?
Er zijn trainers welke moedwillig basisbehoeftes van hun paard weerhouden, om zogenaamd hunzelf te koppelen aan deze basisbehoeftes. Het paard krijgt alleen toegang tot ruwvoer in hun bijzijn of zelfs alleen als het paard doet wat er gevraagd wordt. Dit is ronduit onethisch en zou ik persoonlijk al onder de termen verwaarlozing en (emotionele) mishandeling gooien.
De band met je paard - de eerlijke, mooi versie dus - wordt juist opgebouwd vanuit de fundering. De fundering (de basisbehoeftes) zijn niet een manier om je paard als het ware te manipuleren.
Heeft jouw paard vriendjes van zijn/haar eigen soort voor sociaal contact?
Heeft jouw paard de vrijheid om onbeperkt te bewegen?
Heeft jouw paard de mogelijkheid te foerageren en ruwvoer door de dag heen te nuttigen?
Is jouw paard comfortabel - kan het liggen, rusten - in de huisvesting?
Is jouw paard veilig en vóélt jouw paard zich veilig in de huisvesting?
Heeft jouw paard plezier in de huisvesting en training; dankzij verrijking?
Dat is de ideale basis voor een goede relatie.
Dus; hoe krijg je die band?
1
De BASIS! Werken vanuit een veilige plek waarin het paard aan de basisbehoeften wordt voldaan; Freedom, Forage, Friends, saFety, comFort en Fun!
Het is pas mogelijk om die band te verbeteren, als het zenuwstelsel van het paard op een gezonde wijze reguleert. Een constante staat van overleven - in het sympatisch zenuwstelsel - is ongezond en draagt chronische stress mee.
Deep dive zenuwstelsel:
Parasympatisch zenuwstelsel = rust > goede spijsvertering, slaap, algemene waakzaamnheid.
Sympatisch zenuwstelsel = actie/stress > spijsvertering op pauze, geen tijd voor rust, compenseert in energieverlies door glucose vrij te maken, verhoogde waakzaamheid.
Cortisol is het sresshormoon dat wordt aangemaakt ná de aanmaak van adrenaline (lichaamseigenhormoon, die zorgt voor snelle energie en bereidt het lichaam voor op actie) en noradrenaline (neurotransmitter, die wakkert het sympatisch zenuwstelsel aan).
(Nor)Adrenaline werkt ongeveer 5 minuten vanaf het eerste moment van stress. Een schrikmoment bijvoorbeeld. De stresshormonen worden aangemaakt/vrijgegeven via de ruggenmerg en de bijnieren (kleine kliertjes bovenop de nieren, bestaande uit merg en schors) en seinen dat er gevaar dreigt.
Na die ca. 5 minuten geeft het lichaam cortisol vrij. (nor)Adrenaline is de sprinter en cortisol de langeafstandsloper. Cortisol heeft hierin 2 functies; het lichaam weer reguleren (en dus eigenlijk een stapje dichterbij rust brengen) én juist voortborduren op de stress.
Herstel
Paarden zijn vluchtdieren en luisteren bij een schrikmoment goed naar hun gevoel. In een gemiddelde situatie is alleen de schrikreflex voldoende voor een gedomesticeerd paard in gevangenschap. Een gezonde reactie van het zenuwstelsel is dan ook om na de stress de (nor)adrenaline en cortisol af te breken en het parasympatisch zenuwstelsel weer aan het werk te zetten.
Wist jij dat cortisol veel langer nodig heeft om het lichaam weer te verlaten na periodes van stress? (Nor)Adrenaline heeft maar enkele minuten nodig, maar cortisol kan tot wel 48 uur in de bloedbaan blijven! Een beetje cortisol is dus gezond, maar te veel en vooral te váák cortisol vrijgeven heeft een nadelig effect op het paard. Het onderbreekt de spijsvertering, groei bij jonge dieren, spieropbouw en rust. Hierdoor kan een paard slechter rusten en herstellen.
Je kan je dus vast voorstellen dat dit een nadelig effect heeft op de gezondheid én dus uiteindelijk relatie met je paard.
2
Relatie vóór prestatie. Altijd.
Pleasen
Paarden zijn al decennialang gebruiksdieren voor de mens. We hebben ze vermoedelijk vanaf zo’n 3500 v.Chr. gedomesticeerd (al gaat dit natuurlijk niet over een nacht ijs). Dat is 5500 jaar geleden!
Dat betekent helaas niet dat dit altijd prettig is (geweest) voor onze paarden en dat ze maar gewoon alles (willen) doen om ons te pleasen. Ja, paarden zijn behaaglijk; ze zijn namelijk conflictvermijdend. De weg van de minste weerstand is hetgeen wat zorgt voor grotere overlevingskansen en een vloeiendere samenwerking in de kudde.
“Als een paard iets niet wil, laat ‘ie dat wel weten” <- dat hoor je nog best wel eens als het welzijn van paarden gedurende evenementen of wedstrijden in twijfel wordt getrokken. Ik lees dit vaak als argument op bijvoorbeeld Instagram Reels in de comments. Maar is dat dan wel zo?! Zoals ik al eerder heb uitgelegd, kunnen paarden in een staat van aangeleerde hulpeloosheid komen. Aangeleerde hulpeloosheid ≠ shutdown. Een paard hobbelt gewoon zijn of haar rondje, terwijl dit in de situatie wellicht pijn doet of veel stress geeft. Weerstand geven levert echter nóg meer pijn of stress op; een zweepslag, veel beendruk of wellicht wordt eten of sociaal contact afgenomen… Doen wat er verwacht wordt, is dan de meest logische optie.
Vraagstuk: Fawn is volgens sommigen een extra stressreactie, een soort laagdrempeligere aangeleerde hulpeloosheid. Naast de fight, flight en freeze zou fawn dus een vierde gedragsoptie zijn. Het pleasen van ons om conflict te vermijden.Wat je wel ziet in de evolutie van paarden, is dat paarden gefokt en geselecteerd worden op hun ‘will to please’. Een logische en prettige eigenschap, máár dus ook een valkuil! Een paard dat zijn of haar beste beentje voor zet, is op die manier dus eigenlijk vatbaarder voor stressreacties zoals hierboven beschreven. Of hier biologische, neurowetenschappelijke verbanden liggen in genetische veranderingen van karakter, is nog niet duidelijk onderzocht. Prestatiedruk
To the point; als je jouw paard té ver pusht, door prestatiedruk bijvoorbeeld, kan dit een negatieve invloed hebben op jullie relatie. Als je écht een goede relatie wil (en om het welzijn van je paard geeft), ga je dus geen dingen doen die jullie pet te boven gaat! Dit betekent dat jij verantwoordelijkheid neemt over de acties die je onderneemt en bijvoorbeeld je eigen pad bewandeld, buiten de normen van wedstrijdprestaties ed. Je houdt de comfort van je paard in acht en gaat geen verre grenzen over voor jouw eigen plezier.
3
Casual connection tijd; samen zijn, zonder verwachtingen en verplichtingen.
Tijd spenderen, zonder doel…
Dit punt sluit mooi aan op de vorige. Door ongedwongen tijd door te brengen met je paard, werk je in op het affiliatief gedrag wat voor een paard zo belangrijk is.
‘Casual Connection Time’ is een concept vanuit het platform Connection Training, waarin de focus ligt op prettig contact leggen met je paard, zónder dat je paard hier iets voor moet doen. Als je veel traint met positieve bekrachtiging, zal je wellicht ervaren dat jouw paard héél snel aangaat. Je hoeft maar aan te komen met een halster en je paard staat al te dringen bij het hek. Er zijn zóveel positieve verbanden gelegd met jou, dat je paard niet meer weet wat hij of zij met zichzelf aanmoet in jouw bijzijn… Oeps.
Door ook tijd te spenderen zónder te trainen, kan je dit als het ware compenseren. Jouw aanwezigheid geeft ook rust en voelt prettig en ongedwongen. Ga eens bij je paard in de paddock of op de weide zitten, observeer het gedrag en vraag verder niets van jouw paard. Als je paard contact zoekt, kan je natuurlijk wél gewoon benadrukken dat je er bent voor je paard; je hoeft ze niet te negeren. Zolang jij maar niet direct initiatief neemt tot oefeningen.
4
Blijf leren! Zorg ervoor dat je kennis hebt van de basis; de basisbehoeften, gedrag, emoties en natuurlijk training.
Als jij jouw paard begrijpt, als diersoort en individu, kan dit alleen maar positief bijdragen aan de relatie. Herken je pijn? Stress? En juist ontspanning en plezier? Weet je welke factoren hierin meespelen en hoe je deze als trainer/eigenaar kan beïnvloeden?
Als gedragstherapeut kom ik vaak in aanraking met combinaties waarin het paard iets probeert duidelijk te maken, tot probleemgedrag aan toe. Dit een stapje voor zijn (namelijk de eerste signalen herkennen), zorgt voor een vloeiendere samenwerking!
Ik hoop jou in deze blog extra inzichten te hebben gegeven, die de relatie tussen jou en je paard naar een nieuw niveau kunnen tillen!
Heb je alsnog problemen of vragen? Neem dan gerust contact op met me; wie weet kan ik je helpen.